Güneydoğu Anadolu Bölgesi İlleri
Türkiye’nin yüz ölçümü olarak en küçük bölgesi olma özelliği taşıyan ve 7 coğrafi bölgeden birini oluşturan Güneydoğu Anadolu Bölgesi Doğu Anadolu bölgesinin güneyinde Akdeniz bölgesinin ise doğusunda konumlanmıştır. Yüz ölçümü güncel kaynakların doğruladığı veriye göre 57.000 km2 olmakla birlikte, Türkiye genel yüz ölçümü açısından değerlendirildiğinde ise yaklaşık olarak Türkiye’nin %7.5ini kaplar.
Aynı zamanda güneyden Irak ve Suriye’ye komşu olmanın yanında İran’ında doğusunda yer alır. Bölgeyi Akdeniz bölgesinden ayıran Gaziantep platosu aynı zamanda Gaziantep ilinin de üzerinde bulunduğu geniş ve verimli bir platodur.
Güneydoğu Torosların güney yamaçları ise Doğu Anadolu bölgesiyle güneydoğu Anadolu bölgesinde doğal bir sınır oluşturmaktadır. Komşularımızdan biri olan Suriye’yle sınırımız ise, Kilis şehrinin güneydoğusundan başlayarak demiryolu hattı boyunca Dicle nehrinin akmaya başladığı noktaya kadar devam eder. Dicle’yle doğudan birleşen Habur suyu kolu ise Irakla olan sınırı oluşturmaktadır. Irakla olan sınır kapılarımızdan biri olan Habur’un adı da bu akarsudan gelmektedir.
Güneydoğu Anadolu bölgesinin fiziki coğrafyası genel anlamda düzlüklerden oluşturmaktadır. Sade ve düz bir toprak yapısına sahip olan güneydoğu Anadolu bölgesi platolar ve vadilerle yarılmış çevresine göre alçakta kalan düzlüklerden meydana gelmektedir.
Türkiye’nin büyük iki akarsuyu olan ve sınırlarımız dışına dökülen Dicle ve Fırat Nehirleri güneydoğu Anadolu bölgesinin topraklarından geçer. İlkbaharda artan yağış ve kar erimelerine bağlı olarak Gaziantep kolundan gelen sular Fırat nehrini doldururken, Güneydoğu Toroslardan gelen su kolu ise Dicle Nehrinde toplanmaktadır.
Bölgede ekilip biçilebilen fiziki yapının uygun olmasının yanında bünyesinde çok sayıda verimli ova, plato barındırırken hala devam eden ve çözülmeye çalışılan en belirgin sorunlarından biri susuzluk ve kuraklıktır. Bölgedeki verimliliğin kuraklığa kurban edilmemesi ve sağlıklı değerlendirilebilmesi adına GAP adıyla güneydoğu Anadolu projesi yapılmış ve bölge ihtiyaçlarına göre geliştirilmeye devam edilmektedir.
Bölgede buharlaşmadan ve yağış azlığından dolayı doğal göl bulunmamaktadır. Sulama ve enerji üretimi için kurulmuş, Türkiye’nin de en büyük barajlarımdan biri olma özelliğini taşıyan; Atatürk barajı başta olmak üzere, Develi, Ilısu, Silvan, Birecik gibi barajlar bulunmaktadır ve günümüzde de faaliyetlerine devam etmektedirler.
Bölge iklim olarak, Karasal iklim ve Akdeniz iklimi özellikleri göstermektedir. Yazlar çok sıcak ve kurakken kışları çok sert olmasa da karasal iklimden ötürü soğuk geçmektedir. Bölgenin geniş bir alanında Karasal ikim etkisinin baskın olmasından dolayı, bitki örtüsünü bozkır bitkileri oluşturmaktadır, bu durumdan dolayı da Türkiye’nin en az orman varlığına sahip bölgesi olarak bilinmektedir.
Güneydoğu Anadolu bölgesinde illerin de üzerine kurulduğu, tarım alanları geniş yer kaplar. GAP ile birlikte mevcut tahıl üretiminin yanında, pamuk üretiminin de artmasıyla, sanayi ürünleri de ekilip biçilir durumdadır. Aynı bölgede bulunmalarına rağmen, illere göre yetiştirilen ya da diğerler ürünlere göre kazancı daha yüksek olduğu için yetiştirilmesi tercih edilen ürünler farklılık göstermektedir. Bölge aynı zamanda et yemekleri ve çeşitli baharatlarıyla ünlü gastronomi bölgesi olarak da bilinmektedir.
Güneydoğu Anadolu bölgesi il sınırlılarının bazıları bölge sınırlarının dışında yer alabilmektedir. İl merkezleri bölge içinde bulunmasına rağmen bazı ilçe ya da beldeler diğer bölgelere dâhil olabilir. Bu durum sadece Güneydoğu Anadolu bölgesinde değil, diğer bölgelerimizde de mevcuttur.
Bölge ve bölümlerin doğal unsulardan oluşması ve iklim özelliklerinin benzeşmesi bu durumda etkendir. Ya da tam aksi şekilde bu durumdan dolayı aynı bölge içinde iklim ve bitki örtüsü özellikleri birbirinden bağımsız olabilir.
Güneydoğu Anadolu bölgesi sınırları arasında bulunan bir ilin, çeşitli bölüm ve ilçeleri o bölgenin belirgin özelliklerini göstermeyebilir, bir ilçenin bir bölümünün ya da hepsinin dâhil olduğu diğer bölgenin coğrafi yapısının da etkilerini taşıyabilmektedir.
Örnek vermek gerekirse, Güneydoğu Anadolu bölgesinde yer alan Diyarbakır ilinin Çermik, Kulp, Lice gibi ilçelerinin topraklarının bir bölümü bölgenin kendi içinde yer alırken büyük bir bölümü ise Doğu Anadolu bölgesinde yer alır.
Benzer bir durum, merkezi Doğu Anadolu bölgesinde bulunan Şırnak ilinin, Uludere ve Beytüşşebap ilçeleri içinde mevcuttur. Güneydoğu Anadolu bölgesinde 9 adet il 80 adet de ilçe bulunmaktadır. Yüz ölçümleriyle kıyasladığımızda güneydoğu Anadolu bölgesinin en büyük ili Şanlıurfa olarak bilinirken, en küçük ili ise Kilis’tir. Ayrıca bölge içinde en çok ilçeye sahip il ise Diyarbakır’dır.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi İlleri
- Adıyaman
- Batman
- Diyarbakır
- Gaziantep
- Kilis
- Mardin
- Siirt
- Şanlıurfa
- Şırnak