Türk edebiyatında İslam öncesi ve sonrası olarak ayırabileceğimiz keskin iki dönemden söz edebiliriz. Türkler tarihleri boyunca son derece üretken bir toplum olarak sanatla da iç içeydiler. Hece ölçüsüyle yazılmış olan İslamiyet öncesi Türk şiirlerinde kopuz isimli çalgıyla da şiirleri zenginleştiriyordu. Kopuz daha çok dini açıdan önemli bir figür olarak görülen şamanlar tarafından çalınıyordu. Ki o dönem için İslam öncesi Türk şiirlerinde kam, baksı, ozan gibi faktörler en önemli kriterler arasında sayılabilir.
İslamiyet’ten önce Türk şiiri hece ölçüsü ile yazıldığı için aynı zamanda belirli bir kafiye şemasına da sahipti. Ancak günümüzde sona doğru sabitlenmiş olan kafiyeler eski Türk şiirlerinde sonda olma zorunluluğuna tabi değildi. Aksine satır başlarında da kafiye düzenine rastlanabiliyordu.
Yedili, sekizli, on birli hece ölçüsü kalıpları tüm İslamiyet öncesi Türk şiiri örneklerinde karşımıza çıkabilmektedir. Kafiyeler ise dize bazında da düşünülebilir. Türk şiirlerinde nazım birimi olarak dörtlük alınırken şiirlerin ana temasında da yine Türk kültürünün önemli değerleri yer alıyordu. Örneğin kahramanlık, cesaret, askerlik, aşk, doğa, ölüm, at sevgisi üzerine en çok kafiye yazılmış şiir konseptleri arasında bulunuyor.
Türk kültürünün tüm motiflerini taşıyan şiirlerde yalnızca aşktan, kahramanlıktan ya da cesaretten bahsedilmiyordu. Zira İslamiyet öncesi Türk şiirleri incelendiğinde direkt olarak Türk kültürünün temellerini öğrenmek mümkün olabiliyor. O dönemin şartları, yaşanılanların hissettirdiği duygular, dünyaya bakış açısı, düşünceler ve mevcut yaşantının ne gibi kriterlerde olduğu anonim olarak vurgulanıyordu.
İslamiyet öncesinde şaman, kam, baksı, ozan gibi karakterler toplumun pek çok noktada üstün gelenleriydi. Bir yandan büyücülük, bir yandan hekimlik, diğer taraftan ise müzik eşliğinde dini törenleri organize ediyorlardı. Şiirleri okuyanlar, yazanlar kendileri olduğu için şamanlar birer şairdi diyebiliriz.
İslamiyet öncesi Türk şiiri için en bilinir şairler şunlardır.
- Pratyaya Şiri
- Çuçu
- Kül Tarkan
- Arpın Çor Tigin
İslamiyet Öncesi Türk Şiirinin Temel Özellikleri
- Sözlü anlatıma uygun şekilde yazılır
- Türk şiiri dini törenlerde ortaya çıkmış olsa da dini törenlerin dışında pekiştirilerek gelişim göstermiştir.
- Manzum yani şiir şeklinde yazımı tamamlanır.
- Milli özelliklerin ön plana çıktığı anonim eserler çoğunluktadır.
- Tamamıyla Öz Türkçe kullanılarak yazılmış, yabancı kelimelerden ve dolayısıyla dillerden arındırılmıştır.
- Şiirde nazım olarak dörtlük, hece ölçüsü olarak yedili, sekizli ve on birli ve yarım uyak sıklıkla kullanılmıştır.
- Şairler ya da o an şiiri okuyanlar şaman, kam ya da ozan gibi önemli kişiler olmuştur.
- İslamiyet öncesi Türk şiiri ile benzer dönemde koşuk, sagu, sav, destan gibi pek çok farklı nazım türü denenmiştir.
- Türk milletiyle bağdaşmış ölüm, kahramanlık, cesaret, aşk, doğa gibi konseptler şiirlerde ana fikri oluşturmuştur.
- Saz ya da yine bir çalgı olan kopuz şiirlere eşlik etmek için kullanılmıştır.
- Şiirlerde hece veznine rastlanır.
- Yarım kafiyenin yanı sıra redifler şiirde belirgin şekilde dikkat çeker.
- Kafiyeler alışılmışın dışında olarak satır başlarında da olabilir.
- Aliterasyon içerebilir.
- Yazılı bir şiirden ziyade sözlü bir şiir konsepti hakimdir.
- Din merkezine bağlıdır, kaynak olarak dini öğeleri baz alır.
- Şölen ve sığırlarda sıklıkla okunur.
- Raks ve müziğin birleştiği konsepte dayalıdır.