İlk Kütüphane
İlk kütüphane ne zaman kuruldu sorusunun yanıtı gayet geniş bir bilgi dağarcığı gerektirebilir. Keza dünyanın ilk kütüphanesi ya da Türkiye’de ilk kütüphane gibi farklı yönlerini baz almak mümkündür. Bu bağlamda yapacağınız araştırmalar sizi soru kalıbına bağlı olarak sonuca götürebilir.
Soru: İlk Kütüphane Ne Zaman Kuruldu?
Kütüphanelere dair ilk bulgular Asurlardan, Babillerden ve Hititlerden kalma kil tabletlerdir. Bu kil tabletler yazı yazarak aktarım sağlamak için eski medeniyetler tarafından kullanılan, günümüzde de arkeolojik çalışmalar neticesinde elde edilen bir insanlık mirasıdır. Kütüphaneye dayanan ve kitapçılığa ilişkin tabletler ise M.Ö 2.400’lere kadar uzanan bir süreci kapsadığını gösteriyor. Tabii ki kütüphane olarak kitapların yer aldığı ve insanların bu amaçla bulundukları bir kütüphane inşası ilk olarak M.Ö 625 yılında Asur Devletinin hükümdarı olan Asurbanipal’in emriyle inşa edilen Ninova kütüphanesidir.
Dünyanın çeşitli yerlerinde dönemsel olarak kütüphaneye dair çok ilgi çekici detaylar yaşandığını ise söylemek gerekiyor. Döneminde Abbasiler dünyanın en büyük kütüphanesini Bağdat’ta inşa etmiştir. Bu kütüphane öyle büyük ki içerisinde 1 milyondan fazla kitap barındırdığı bilinmektedir.
Osmanlılar Döneminde İlk Kütüphane Ne Zaman Kuruldu?
Osmanlıda kütüphane kültürü oldukça yaygınlaşmış bir şekilde karşımıza çıkıyor. Nitekim ilk Osmanlı kütüphanesi İznik’te bizzat Osman Bey’in emriyle kuruluyor. Osmanlı’nın ikinci kütüphanesi ise Edirne’de Lala Şahin Paşa’nın emriyle kuruluyor. Onu Yıldırım Beyazıd Han, Bursa’da kurdurduğu üçüncü kütüphane ile takip ediyor.
Ki tarih boyunca Fatih Sultan Mehmet Han pek çok imar faaliyetini kütüphane dahilinde sürdürerek yaptırıyor. Örneğin Ayasofya medresesinin yanında da halkın kullanabileceği bir kütüphane inşa ettirmiş olması bunu açıklıyor. Yine Fatih Camii kütüphanesi, Eyüp Sultan Camii kütüphanesi ve Zeyrek Camii kütüphanesi o dönemin en önemli kütüphane örnekleri arasındadır.
Osmanlı kütüphane kurduğu şehirler açısından incelendiğinde ise İstanbul başı çekiyor olsa da Edirne, Amasya, Bursa, Manisa, Trabzon ve farklı illerde de kütüphaneler kurularak halka açık şekilde hizmete açılmıştır.
Cumhuriyet Döneminde İlk Kütüphane Ne Zaman Kuruldu?
Cumhuriyetin ilanı ile beraber ciddi reformlara imza atılmış ve aynı zamanda eğitim alanında da çeşitli sıçramalar gerçekleştirilmiştir. İlk olarak 1924 yılında, Cumhuriyetin ilanından hemen sonra Tevhid-i Tedrisat kanunu çıkarılmıştır. Vakıfa ait koleksiyonlar Milli Eğitim Bakanlığı kütüphanelerine aktarılmıştır. 1927’de de tekke ve zaviyelerde yer alan eserler yine Milli Eğitim Bakanlığına yani dönemin Maarif vekaletine aktarılmıştır.
Türkiye’de günümüz baz alındığında devlete bağlı olan ya da bir vakıf ya da özel olarak aktif olan kütüphane sayısı 812’dir. Türkiye genelinde de kütüphanelerdeki kitap sayısı 10 milyonu çoktan aşmıştır. Türkiye genelinde hem il merkezlerinde hem de ilçe merkezlerinde karşımıza çıkan İl Halk Kütüphaneleri tamamıyla halka yöneliktir ve Kültür Bakanlığı’na bağlı olan Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü tarafından koordine edilmektedir.