Hanbelîlik
Hanbelîlik bir mezhep olarak Hicri 3, Miladi 9.yüzyılda ortaya çıkmış, kurucusu Ahmed b.Hanbel’den ismini almıştır. Ahmet b. Hanbel en önemli hadis bilginleri arasında yer almaktadır. Bu bağlamda da Ehl-i sünnet fıkıh mezhepleri arasında Hanbelîlik yer almaktadır.
İtikatta Eşari mezhebi dahilinde sayılan Hanbelîlik tamamıyla Ahmet b. Hanbel fikirlerine ve görüşlerine uyan, Allah(c.c) yolunda olup hadisleri ve sünnetleri benimseyen bir topluluktur. Mezhebin kurucu ismi Ahmet b. Hanbel ‘’Allah katında akıbetini merak eden Allah(c.c) için şimdiye kadar ne yaptığını hatırlasın’’ diyerek Allah(c.c) yolunda fıkıh mezheplerden birisi olduğunu göstermiştir.
Ahmed b. Hanbel Kimdir?
Ahmed b. Hanbel’in tam ismi Ebu Abdullah Ahmed b Muhammed b Hanbel’dir. Doğum tarihi Miladi takvime göre 780’dir ve Bağdat’ta dünyaya gelmiştir. Doğumu Hicri takvime göre ise 164 yılına tekabül etmektedir. Bağdat’ta hayatını kaybeden Ahmet b Hanbel Hicri takvime göre 241’de hayata gözlerini yummuştur. Ebedi istirahat için gözlerini kapadığında Miladi takvim ise 855’i gösteriyordu.
Bilindiği üzere İslam dininde dört fıkıh mezhep bulunur. Bunlardan birisi olan Hanbelîlik hadis ekolünden gelen mezhepler arasındadır. Ahmed b Hanbel’in mezarı ise vefat ettiği Bağdat’ta bulunur. Babu’l-Harb mezarlığına defnedilen Ahmed b.Hanbel’in mezarının tam olarak yeri ise bilinmemektedir.
Ahmed b Hanbel’in İlmi ve Kişiliği
Tüm hayatı boyunca takva bilincine sahip olmuş olan Ahmed b. Hanbel aynı zamanda Kuran-ı Kerimi de küçük yaşta hatim etmiştir. Hakkın yolundan ilerlemeyi seçen Ahmed b. Hanbel’in doğruluğa, adalete ve hakka olan derin inancı onu dünyevi zevklerden arındırmıştır.
İlmine baktığımızda hadis ilmine çok ufak yaşlarda merak saldığını görebiliyoruz. Hatta o kadar çok gezmiş ve hadis toplamıştır ki İmam-ı Şafii’den ders alanlar arasında bulunmuştur. Bağdat’ta İmam-ı Şafii eğitiminden geçen Ahmet b. Hanbel’in tüm hadisleri ezbere bildiği de rivayet edilmektedir.
Günümüzde de hadis-i şerifler denildiğinde en güvenilir kaynaklar arasında gösterilen Buhari, Ebu Davud, Nesai ve Müslim o dönemlerde Ahmed b. Hanbel’den hadisleri dinlemişlerdir. Hadis imamı olarak anılabilecek kadar başarılı bir hadisçi olması dışında inanç temellerinde de fıkıhtan daha önce hadis gelmektedir. Yine de kendisinden ilim öğrenmeye başladıktan sonra İmam-ı Şafii onu fıkha yönlendirmeyi ihmal etmemiştir.
Bir döneme damga vuran Selefiye öncülerinden birisi olması ise Kuran-ı Kerim’in yaratılmış olma inancına tabii olan Mu’tezile fikrini kabul etmeyişiyle alakalıdır. O dönem Mu’tezileye sıcak bakmamasından ötürü günlerce işkence görmüş, eziyetlere katlanmış ve hapse atılmıştır.
İmam-ı Şafii’nin Fıkıh yönlendirmesi sonrasında aynı zamanda ayrı bir kulvar olarak adlandırılabilecek akait eserleriyle de pek çok kişinin dikkatini çekmiştir. Adeta döneminin ekolleri arasına girmesi bu yüzden normaldir.
Ahmed b. Hanbel’in İlime Bakış Açısı
Ahmed b. Hanbel’in ilimdeki metodu bazı kriterlerle doğrudan örtüşmektedir. Selefi görüşlü olması ve aynı zamanda naklin önemini kavraması bazı konularda hassasiyetlerini doğurmuştur. Ahmed b. Hanbel’e göre bir kitabın ya da bir hadisin varlığı söz konusuysa kimin sözü varsa nakledilmesi gerekmektedir.
Aynı şekilde ilmi olarak bir sahabe iki tezat görüş sunarsa ve bunlar birbiriyle çelişirse kaynak olarak Kuran-ı Kerim ve hadisler baz alınır. Kuran ve hadislere en yakın olan hangisiyse o doğru olarak kabul edilir. Mürsel hadis her zaman kıyastan daha değerlidir ve herhangi bir kaynak söz konusu değilse ancak o zaman kıyas söz konusu olur.
Ahmed b. Hanbel’in Öğrencileri Kimler?
Ahmed b. Hanbel’in fıkıh ilminin yayılmasında en önemli rolü çocukları üstlenmiştir. Büyük evladı Salih ve küçük çocuğu Abdullah bu alanda büyük atılımlar yapmıştır. Ayrıca onun eğitiminden geçen pek çok öğrencisi de Ahmed b. Hanbel’in ilmini yaymak için çokça çabalamıştır. En bilinenleri arasında Ebu Bekir el Merzevi bulunur. Yine İbrahim b İshak, İbn Kayyım ve İbn Teymiyye ilmini yaymak için en başarılı öğrencileri arasında gösterilmiştir.
Ahmed b. Hanbel’in Eserleri
Ahmed b. Hanbel tarafından yazılan eserlere göz attığımızda ise birkaç önemli isimle karşı karşıya kalıyoruz.
- El-Müsned
- Er-Red Ale’z Zenadıka ve’l-Cehmiyye
Ahmed b. Hanbel’in eserleri arasında El-Müsned hadislerin derlendiği bir kitaptır. Er-Red Ale’z Zenadika ve’l-Cehmiyye ise Zındık ve Cebriyye Yanlılarına Cevap ismiyle çevrilmiştir. Bu eserler dışında Hanbelîlik mezhebinin ilk eseri Hiraki tarafından kaleme alınmış el-Muhtasar iken en bilinir eser de İbn Kudame tarafından kaleme alınan el-Muğni’dir.
Hanbelî Mezhebinin Gelişim Süreci
Hanbelîlik diğer mezheplerle kıyaslandığında popülerlik açısından oldukça geri planda kalmıştır. Örneğin bazı mezhepler bazı coğrafyalarda mutlak üstünlüğe erişmiştir. Ancak herhangi bir şehirde, ülkede ya da bölgede Hanbeli mezhebinin çoğunluğu temsil ettiğine rastlanmamıştır.
Yayılım ve gelişim süreci daha çok Ahmet b. Hanbel’in öğrencileri tarafından ilminin yayılmasıyla gerçekleşmiştir. Hatta bunun en net örneğini de 1393 yılında vefat eden Necid ile Suud ailesinin Hicaz’da başlayarak Arabistan yarımadasında üstünlük sağlamasıyla görebiliyoruz. Günümüzde de hiçbir İslam ülkesinde Hanbelîlik daha çok tercih edilen mezhep konumunda değildir. Halen daha azınlık olarak karşımıza çıkmaya devam eder.
