Destan
Destan demek toplumları çok derinden etkilemekte olan tarihle ve sosyal olaylarla alakalı konuları dile getiren genel olarak manzum bir biçimde kaleme alınan edebi bir eserdir. Destanın aslı Farsçadır. Fransızcadaki karşılı ise epopee, Yunancada epos olmaktadır.
Destan kısaca: kak, Batır, Bukadır, Batur, Bahadır, Boğa, Köke, Cigit, Yiğit, Koçkar, Koç, Kaplan, Aslan, Pars, Kahramanlık ve ejder kavramının yaşayışın zaman, yer ve olaylar gibi yansımaların olay ve olay örgüsü ile biçimlenmiş anlatımıdır.
Destan Dilimizde İki Edebi Türü Karşılamak Üzere Kullanılır:
- Destan: toplumu genel olarak ilgilendiren olayları ele alan 8 ila 11 heceden oluşan kıta sayısı ise yediden yedi yüze dek süren anonim(kaynağı belli olmayan) ya da bireysel halk şiiridir.
- Destan: milletçe yaşamış olunan tarih içeren olayların efsanevi ya da mitolojik verilerle yoğrularak ele alınan milli karakterler içeren uzun olan manzum eserdir.
Destana Özgü Bazı Önemli Hususlar Şunlardır:
- Tarihi kaynak olarak destanlar değerlendirilip fayda sağlanabilir.
- Mitlerden sonra bilinen en önemli ikinci eserler olarak destan türü gelir.
- Ünlü yazar Kaşgarlı Mahmut ise eserlerinde destan türünden Koşuk Yır gibi terimleri çok fazla kullanmıştır.
- İrtegi terimini ise kuman, kırım ve Çağatayca da kullanırlar.
- Comok terimini kullanan kol ise Kırgız ve kazaklardır.
- Herkes destanları kutsal anlatım sanar, fakat böyle değildir.
- Hemen başlayıp hemen bitmeyen destan türlerine ise epik anlatım adı verilir.
- Diyebiliriz ki anlatımlar durağan bir halden coşkun bir hale doğru gider.
- Sonunda da yine durgun bir hal bularak sona ulaşmış olur.
- Tüm dikkati en başkahraman üzerinde toplayan destan türüne epik destan adı verilir.
- Dünyada en eski destan geleneği: epik destan geleneği Türklere ait olmaktadır.
Milli Destanın Oluşumu İçin Geçirilen Üç Ana Evre Şöyledir
- En baş evre oluşumdur.
- İkincisine de çekindirme diyebiliriz.
- Üçüncüsü ise tespit ve yazıya geçirilme aşamasıdır.
Destan geleneği aklın ve de bilimin net olarak kullanımına başlanmadığı bir dönemde yani diyebiliriz ki ilk çağda ortaya çıkmış olan sözlü edebiyat türüdür. Türk edebiyatımızda bulunan ozanlarımız destanı kopuz ismi verilen saz ile coşkulu bir biçimde anlatırlar.
Destanların Özellikleri:
Anonim eser türüdür. Kimin oluşturduğu ise asla belli değildir. Halkların akıllarından oluşmuştur. Ortak hafıza ürünü de diyebiliriz.
- Tüm destanlar kendi halklarının özelliklerini diğer okuyuculara yansıtmaya çalışırlar.
- Manzum dışında az sayıda destan olsa da genellikle şiir gibi kaleme alınırlar.
- Destanın konuları tarihi ve sosyal olaylardır. Bu tarz konulardan da çok fazla etkilenirler.
- Destan içinde olan olaylar ve olabilecek olaylar olağan üstü bir tarzda anlatılırlar.
- Tüm toplumları derin bir biçimde etkileyen olayları da konu edinirler.
- Bu tür eserler olağan üstü güce ve de yeteneğe sahiptir. Çok coşkulu bir söylemle oluşurlar.