1957’de uzay çağının başlangıcı
1957’de uzay çağının başlangıcından bu yana, tonlarca roket, uzay gemisi ve uydu uzaya fırlatıldı ve en azından başlangıçta hiç kimse kullanım ömürlerinin sonunda onlarla ne yapacağını öngöremedi. Avrupa Uzay Ajansı (ESA), bir santimetreden büyük, Dünya’nın yörüngesinde dolaşan hiçbir faydası olmayan yaklaşık 900.000 nesne olduğunu tahmin ediyor. BM’ye göre bu gerçek, gelecekteki görevleri ve hatta karasal iletişimi tehlikeye atacaktır.
İnsanlar uzayı keşfetmeye başladığından beri, oraya çöpe atmaya da başladılar. Gezegenimizin yörüngesinde, yüzlerce etkin olmayan uydu ve kısa ama çılgın uzay yarışımızda fırlatılan roketlerden binlerce parça ve ayrıca çarpışmalardan kaynaklanan enkaz var. Bu durum günümüzde hem karasal telekomünikasyon hem de devam eden görevler için gerçek bir tehlikedir.
UZAY Çöplüğü Nedir?
Uzay çöplüğü, insanlar tarafından uzayda geride bırakılan ve dolayısıyla Dünya’dan kaynaklanan herhangi bir enkaz parçasını ifade eder. Uzay enkazı, bir arabanın boyutuna benzer, aktif olmayan bir uydu kadar büyük veya bir boya parçası kadar küçük olabilir. Gerçek tehlike, bu nesnelerin saatte 28.000 kilometreden fazla hareket etme hızıdır ve bu da onları gerçek mermilere dönüştürür.
1957’de uzay çağının başlangıcında, Kuzey Amerika Havacılık ve Uzay Savunma Komutanlığı (NORAD), tüm bu atıklar hakkında bilgi içeren bir veri tabanı oluşturdu. Uzay kirliliğine neden olan ilk parça, Sovyetler Birliği’nin aynı sene uzaya gönderdiği Sputnik uydusuydu. Bu günlerde, Avrupa Uzay Ajansı (ESA), yörüngede 1 ila 10 cm arasında ve 10 cm’den büyük 34.000 enkaz olduğunu söylüyor. Birleşmiş Milletler Dış Uzay İşleri Ofisi (UNOOSA) , uzay atıklarının tehlikelerine dikkat çekiyor.
Uzay Çöpü Türleri Neler?
ESA’ya göre, uzay enkazı şunları içerir:
- Yük: Bunlar esas olarak uydulardır. Bu, aşınma, yıpranma ve çarpışmalar tarafından üretilen parçaları içerir.
- Roketler: Yörüngedeki görevleri ilerletmek için kullanılan aşamaların kalıntılarıdır. Bu aynı zamanda aşınma, yıpranma ve çarpışmalar tarafından üretilen parçaları da içerir.
- Görevle ilgili nesneler: Örneğin düşen aletler, vidalar, kablolar, kameralar vb.
Uzaydaki çöplüklerin büyüklüklerine göre şu şekilde sınıflandırılır:
- 1 cm’nin altında: Bu parçalardan 128 milyondan fazla olduğu ve çoğunun tespit edilemediği tahmin edilmektedir.
- 1 ile 10 cm arasında: Bir bilye büyüklüğünden bir tenis topuna kadar yörüngede 900.000 civarında olduğu hesaplanmaktadır.
- 10 cm’den fazla: Bu nesneler, görevler sırasında kaybolan araçlardan, feshedilmiş uydulara kadar her şeyi içerir.
UZAY Kirliğinin Nedenleri
Ömrü Bitmiş Uydular
Uyduların kullanım ömrü sınırlıdır ve pilleri bittiğinde veya bozulduğunda uzayda sürüklenmeye terk edilirler. Uzay yarışının başlangıcında, bu terk edilmiş nesnelerin er ya da geç dünyaya düşeceği ve dünyaya tekrar geldiğinde yanacağı fikri ortaya atıldı. Ancak, özellikle daha yüksek yörüngelerde bu asla gerçekleşmeyebilir.
Kayıp Ekipmanlar
Astronotlar bazen uzay yürüyüşleri sırasında araçları veya diğer nesneleri düşürürler. Örneğin 2008’de astronot Heidemarie Stefanyshyn-Piper alet kutusunu düşürdü. Bu, Dünya’nın yörüngesinde 4.000’den fazla kez döndükten sonra, neredeyse 12 ay sonra Dünya’nın atmosferine girdiğinde parçalandı.
Roketin Parçalar
Bazı roket aşamaları düşük yörüngelerde atılır ve kalkıştan kısa bir süre sonra Dünya’ya düşer. Bununla birlikte, daha yüksek olanlar uzayda sürüklenmeye bırakılır ve bazen yakıt kalıntıları içerdikleri için patlar. Bu patlamalar binlerce parça oluşturur.
Silahlar
1960’lı ve 70’li yıllardan, uydu karşıtı silahlar ile testler yapılmaya başlandı. Örneğin 1985’te Amerika Birleşik Devletleri bir tonluk uyduyu (Solwind) bu silahlardan biriyle imha etti. Bu tür benzer görevler daha sonraki yıllarda Çin ve Hindistan dahil olmak üzere diğer ülkeler tarafından gerçekleştirildi.
Uzay Kirliliğinin Sonuçları
ESA’ya göre, 1961’den bu yana, çoğu roket aşamalarındaki yakıt patlamalarından kaynaklanan 560’tan fazla parçalanma olayı yaşandı. Doğrudan çarpışmalara gelince sadece 7 tane gerçekleşti. En ciddileri Kosmos 2251 adlı etkin olmayan bir Rus uydusunu ve operasyonel uydu Iridium 33’ü yok etti.
Ancak, en büyük tehlikeyi oluşturan küçük parçalardır. Boya pulları ve katılaşmış antifriz damlacıkları gibi mikro meteoritler güneş panellerine, aktif uydulardaki diğer tehlikeli enkaz, uzayda yüzen ve son derece yanıcı olan katı yakıt kalıntılarını içerir. Patlarlarsa hasara neden olabilir ve kirleticileri atmosfere dağıtabilirler.
Nükleer piller içeren radyoaktif madde Dünya’ya döndüklerinde tehlikeli kirlenmeye neden olabilir. Yeniden giriş ısısı, bu uzay enkazının çoğunu Dünya’ya ulaşmadan önce yok eder. Nadir durumlarda, daha büyük parçalar yüzeye ulaşmış ve önemli hasara neden olmuştur.
UZAY Kirliliğine Çözümler
Asıl zorluk, daha fazla uzay çöplüğü üretmek değil, özellikle de küçük uydular artık gezegenin her yerinde yüksek hızlı internet erişimi sağlamak için düşük yörüngelerde dolaşıyor. Yörüngedeki enkaz söz konusu olduğunda, birçok uydu ve Uluslararası Uzay İstasyonu, Whipple Shields nesnenin duvarlarını olası bir çarpışmadan koruyan bir dış kabuktur.
Yörünge değişiklikleri: Birçok modern uydu, Dünya atmosferi içinde perigees ile eliptik yörüngelere fırlatılır ve bu da sonunda parçalanmalarına neden olur.
Kendi kendini imha etme: Uydu, ömrünün sonunda yörüngesinden ayrılacak ve atmosferle temas ettiğinde ortadan kaldırılacak.
Pasivizasyon: Kullanım herhangi bir iç enerjinin uzaklaştırılmasıdır. Ömrünün sonunda araçta bulunan şasi yörüngede kalsa da patlama riski düşüktür. Aynısı roket aşamaları için de geçerlidir.
Yeniden kullanım: Bu roketler Dünya’ya bozulmadan geri döner. Elon Musk’ın sahibi olduğu havacılık şirketi Space X tarafından kullanılıyor.
Lazer: Güçlü bir lazerle yüzeylerini buharlaştırarak düşmeleri durdurulabilir.
