Dil bilgisinin en önemli konularından biri olan ünlü türemesi, pekiştirme ya da küçültme ifadesi için kelimeye eklenen ekler sonucunda kökten bir ünlü harfin ortaya çıkması olayıdır. Bu ses olayına dilimizde çok sık rastlanmaktadır. Ses türemesi olarak da adlandırılan ünlü türemesinin oluşması için kök halindeki kelimeye mutlaka bir ek eklenmelidir. Eklenen bu ek ünlü ise ünlü türemesi oluşmaktadır. Genellikle kök halindeki kelimeye küçültme ekleri eklendiğinde ünlü türemesi ile karşılaşılmaktadır. Bu ekeler ise –cık, -cik, – cuk gibi olup kelimeye küçültme anlamı katar.
Ünlü Türemesine Örnek Cümleler
- Azıcık da olsa çalışsa bu sınavı geçerdi.
Bu cümlede az kelimesine –cık eki eklenerek azıcık kelimesi oluşturulmuş. ‘’I’’ harfi burada ünlü türemesine örnektir. Eklenen küçültme eki ile kelimenin anlamı pekiştirilirken, ünlü türemesine de uğramıştır. Ünlü türemesi küçültme anlamının yanı sıra pekiştirme cümlelerinde de çok fazla görülmektedir. Pekiştirme cümlesine bir örnek verecek olursak;
- Sapasağlam delikanlıydı, yazık oldu. Bu cümlede sağlam kelimesinin pekiştirilmesi için sap eki eklenerek ‘’a’’ ünlüsünün türemesine sebep olmuş. Gepegenç gibi farklı örneklerde de pekiştirme ile ünlü türemesi oluşturulduğunu görebilirsiniz.
Bu iki kullanım dışında da bazı yabancı kelimelerin başına ünlü harf getirilerek ünlü türemesi oluşturulmaktadır. Bu kullanıma örnek verecek olursak;
- İlimon, ıraf, Iramazan, ,İrecep, Iradiyo gibi kelimeler ünlü türemesine uğramış ve başlarına bir ünlü almıştır.
Genel olarak örnekler verecek olursak;
- Az-cık → azıcık ( Azıcık daha çalışsa sınavı geçerdi.)
- Bir-cik → biricik ( Benim biricik kızım bu gün beş yaşına bastı.)
- Dar-cık → daracık ( Burası daracık sokaklarıyla meşhur bir şehir.)
- Genç-cik → gencecik ( Gencecik yaşında bu illete bulaştı.)
- Gel-dur → geledur ( Sen geledur, ben ancak hazırlanırım.)
- Kal-kaldım→ kalakaldım ( O hayatımdan çıkınca kalakaldım, ne yapacağımı bilmiyorum.)
- Güp- gündüz → güpegündüz ( Güpegündüz evlerine hırsız girmiş.)
- Yap- yalnız → yapayalnız ( Yapayalnız kalmak ona göre değil.)
- Sap- sağlam → sapasağlam ( Bu alet aldığımızda sapasağlamdı, iki gün sonra bozuldu.)
- Çep- çevre → çepeçevre ( Gül kokusu evi çepeçevre sarmış.)
