Orta Oyunu
Orta oyunu nedir ve orta oyununun özellikleri nelerdir? Orta oyunun da hangi bölümler bulunur ve karakterleri nelerdir hakkındaki tüm bilgileri sizler için derledik.
Geleneksel Türk tiyatrosunun eserleri arasında bulunan orta oyunu geleneksel olarak bir meydanın ortasında seyircilerin etrafta olmasıyla belli bir konu çerçevesinde oynanan ve yazılı bir metne bağlı kalmadan oynanan tamamı doğaçlama olan bir oyundur.
Orta oyunu genellikle Hacivat ve Karagöz oyunu gibi karakterlerin halk arasından seçildiği müzik ve dansların yer aldığı taklit ve konuşmaların iç içe olduğu bir tiyatro şeklidir.
Orta oyunu içinde Kavuklu ve Pişekâr gibi karakterler yer alırken tıpkı Karagöz ve Hacivat’ın perdeden ortaya inmiş şekli gibi oynanmaktadır.
Orta oyunu içerisinde kültürel atmosfer tamamen yansıtıldığı için halk arasında bulunan başka karakterlerinde yer aldığı görülmektedir. Daha çok komedi ile birçok konunun işlendiği orta oyununda gülerken ve eğlenirken öğrenmek ve sorgulamak amaçlanmaktadır. Oyuncular belirli karakterleri canlandırdıkları için belirli yöresel kıyafetleri giyerek içerisinde bulunan halkı yansıtmaktadır.
Orta Oyununun Bölümleri Nelerdir?
Orta oyunu sergilenirken dört bölüm şeklinde bölümlere ayrılmaktadır. Bunlar mukaddime, muhavere, fasıl ve bitiş bölümleridir. İzleyenleri eğlendirmenin yanında bu bölümlerle de oyunun hangi zamanında olduğu gösterilmektedir.
Mukaddime (Giriş) bölümünde zurnacı ve pişekâr rol oynamakta seyircileri selamlarken oynanacak oyunun adı seyircilere bildirilerek başlanır. Daha sonra Kavuklu oyuna girer ve Pişekâr’la oyunun ikinci bölümü muhavere başlar.
Muhavere bölümünde Kavuklu ve Pişekâr konuşmaya başlarlar ve komedi oluşturan kelimeler ile halk güldürülür. Tekerleme ve güldürü unsurları ile Kavuklu ile Pişekâr zıt karakterleri üzerinden oyunu sürdürmeye başlar. Daha sonra oyununun asıl bölümü olan fasıl bölümüne geçilmektedir. Fasıl bölümüne geçmeden önce anlatılacak olay seyircinin kafasında canlandırılarak hazırlanır.
Fasıl bölümü ise oyunun asıl bölümü olarak kabul edilmektedir. Bu bölümde belli bir olayın canlandırılması ve olayın gelişme bölümünün oynanması yer almaktadır.
Orta oyununun bölümlerinde genellikle iki paralel olay dizisi bulunmaktadır.
Bunlardan biri genellikle dükkân veya çarşı dekorunda gelişen olaylar ile anlatılırken Kavuklunun bir iş arayışı ve Pişekâr’ın ona iş bulmasıyla olaylar gelişmesi sağlanır. Dükkanda gelen müşteriler ile ilgili de oyunda konular yer alır.
İkinci olaylarda ise yeni dünya denilen ev dekoru yer almaktadır. Bu dekorda özellikle Zenne ile Pişekâr’ın konuşmaları ve ev aramak yahut bir eve yerleşmek ile ilgili olaylar oynanır.
Orta oyununun son bölümde ise bitiş yer almaktadır. Bu bölümde Pişekâr, Kavuklu ile son bir konuşma yapar ve oyunun sonladığı bildirileri. Bununla beraber bir sonraki oyunun nerede ve ne zaman olduğu izleyenlere bildirilerek bitiş gerçekleştirilir.
Orta Oyununun Özellikleri
Orta oyunu tiyatro biçiminde oynanan bir oyundur. Geleneksel Türk tiyatrosunun bir dalı olarak kabul edilmektedir. Halkın etrafta toplanarak bir meydanda hazır bulunması ve oyuncuların ise ezbere gerek kalmadan oyunu doğaçlama yaparak oynadıkları bir tiyatrodur.
Orta oyunu tiyatroya göre daha sade ve gösterisiz bir dekora sahiptir. Halk arasında oynanmakta ve mümkün olduğunca az dekor ile sergilenmektedir.
Özel günlerde düğünlerde şenliklerde, bayramlarda ve tüm eğlencelerde orta oyunu bulunmaktadır.
Karakterlerin konuşması halk dilinde ve şivesiyle yapılmakta ve kimi zaman ise komedi ile şiveler taklit edilmektedir.
Orta oyununun en önemli özelliği doğaçlama olması ve içinde hazır cevaplılık gerektiren konuşmaların yer almasıdır. Söz sanatlarına yer verilmektedir.
Usta-çırak çalışmaları ile oluşturularak bu geleneğe bağlı kalınarak sürdürülmüştür.
Konular birbirinden farklı ve söylenenler doğaçlama olduğu için değişik oyunlar ortaya çıkmaktadır.
Kavuklu ve Pişekar, oyunun iki değişmez karakteridir.
Orta Oyunu Tipleri
Pişekar: Hacivat’ın karşılığıdır. Başoyuncudur, okumuş, orta sınıf şehirliyi temsil eder. Oyunu açar ve kapatır. Kenarı kürklü kaftan ve külah giyer.
Kavuklu: Karagöz’ün karşılığıdır. Pişekar ile birlikte oyunu yürüten; ikinci oyuncudur. Kavuk ve kaftan giyer.
Zenne: Kadın tipini canlandıran erkek
Çelebi: Genç, mirasyedi,
Külhanbeyi: Tulumbacı, kabadayı
Balama: Rum-Frenk taklitçisi
Acem: Tüccar
Kayserili: Kurnaz, pastırmacı
Arnavut: Bahçıvan
Laz: Gemici
Yahudi: Sarraf
Ermeni: Kına tüccarı
Denyo: Küstah mahalle çocuğu