Kalandar kelimesiyle kalender sözcüğü birbirine karıştırılsa da tamamen farklı şeyleri anlatmaktadır. Kalandar tanımı nedir, Trabzon’daki farklı yörelerde kutlamalar nasıl yapılıyor? Gibi merak edilen sorulara yanıt vermeye çalıştık.
Kalandar Tanımı
Kalandar Rumi Takvimde birinci ay olarak bilinir. Normalde 14 Ocak tarihine tekabül eden senenin birinci gününü, yerel takvimde senenin birinci ayı olan Ocak’a tamamlamak amaçlı bir terimdir. Trabzon ilimizdeki birçok bölgede farklı kalandar adetleri görülebilmektedir.
Kalandar gecesi geldiği zaman, küçük çocuklar değişik şeyler giyinirler, yanlarına da bir torba alırlar Kalandar Gecesi, Devlet Bacası, Torbayı Dolduran, Cennet Hocası gibi tekerlemelerle uğradıkları evlerden bazı tahıl ürünleri alırlar ve sabah olduğunda da satışa götürürlerdi. Kalandar’da çocuklar için en heyecanlı kısım aslında torbalarına ne koyduklarını ilk başta bilmemeleridir. Çünkü söylenen mani ardından torbalar kapılara konur ve bekleme aşamasına geçilir. Kalandar gecesi uyuyup uyandıktan sonra henüz gün ışıkları kendini göstermeden, yöredeki konutlardan birisi uyanır, konutunun çevresini sular, mısırları pişirir ve evde bulunan çocuklara ikram eder.
Benzer gelenek Ermeni folkloruna kağant ismiyle anılmaktadır. Kimi Zaza aşiretlerinde Ğağant ismiyle de aynı gelenek bulunmaktadır. Kalandar’ın birinci günü geldiği zaman bir kişinin evine adım atacak kişinin uğurlu olduğu inancı hakimdir. Bu yüzden varlıklı, şık kıyafetleri olan birinin gelmesi beklenir.
Kalandar Mani Örneği
Kalandar gecesi devlet bacası,
Tasımı dolduran cennet hocası,
Doldurtmayan cehennem hocası,
Üstte erkeği altta dişi.
Kalandar Kutlamaları Hangi Yörelerde Olur?
Kalandar’ın ilk günü günümüzde takvimine göre 14 Ocak olarak geçmektedir. Rumi takvimde ise yılbaşı sayılır. Trabzon’da 14 Ocak oldukça değerli kabul edilir. Yukarıda da anlattığımız gibi, çocuklar tahılları toplar ve satarak para kazanırlar, tabii en güzel tarafı da söylenen manilerdir. Kimi zaman bazı evlerden torbanın içine tahıl yerine hayvan koyanlar olur ama aslında bu eğlenme amaçlıdır, sonra mısır gibi tahıllardan vererek geleneği yerine getirirler.
Kalandar geceleri sadece bu aktivitelerden ibaret değildir. Gençler kendi aralarında kemençeyle horona başladılar mı o yörede büyük bir şenlik başlar. Bazu bölgelerde tulum, kaval da kemençe yerine tercih edilebilir.
Çocuklar tahıl, kuruyemiş tarzı besinleri topladıktan sonra meşhur tekerlemelerini saydırırlar, kara koncolos isminde bir oyunu da herkesin önünde oynarlardı.
Bu gençlerden birisi kara koncolos kılığına girer, yüzü karaya boyanır, ayı postu gibi bir şey giydirilir, beline de zil takarlardı. Böylesi ilginç bir tipleme oyunlarla beraber gezerdi ve çok ilginç görüntüler ortaya çıkardı. Gelinlik giymiş erkekler, şeytan tiplemesinde birileri, yaşlı kılığına giren gençler de kalandar gecesini neşelendirirdi.
Gece geldim kapınıza
Selam verdim Yapınıza
Selamımı almazsanız
Daha gelmem yapınıza
Kalandar soğuğunda
Ya bakın kaldık dara
Açın siz kapıları
Biz geldik Kalandara