İtilaf ve İttifak Devletleri
Hem kendi tarihimiz hem de dünya tarihi için önemli bir yere sahip olan ve sonuçları tüm dünya devletlerini ilgilendiren Dünya savaşının birincisi, geniş alana yayılması ve dünya üzerindeki dengeleri etkilemesi açısından kritik bir savaş olarak bilinmektedir. Dönemin dünyasında yeni kurulan ve mevcut hükmüne devam eden devletlerin hammadde ve Pazar arayışı savaşın başlıca sebeplerinden biridir. Osmanlı devleti savaş başlangıcında tarafsız olarak konumunu korusa da Alman gemilerinin geçişine müsaade ettiği gerekçesiyle tarafsızlık durumunu kaybetmiştir.
Her savaşta olduğu gibi belli ekonomik sebeplerin payı yadsınamaz durumdadır. Almanya ve İtalya’nın yeni kurulmuş olması ve gelişmek için hammadde ve pazar arayışına girmesinden rahatsız olan, sömürgelerini tehlikede gören Avrupalı devletler, kendi aralarında yaptıkları gizli paylaşım ve anlaşmalarla olası bir savaş durumunda kendi toprak ve sömürgelerini garanti altına almak istemiştir.
Savaşın bir diğer sebebi ise, 1789 da gerçekleşen Fransız İhtilalinin Milliyetçilik akımının dünya üzerinde özellikle çok uluslu yapıya sahip devletlerde büyük ses getirmesi olmuştur. Buna bağlı olarak bağımsızlık düşüncesinin artmasıyla devletlerarası silahlanma yarışı da hız kazanmıştır.
Osmanlı devletinin başlarda tarafsız kalmasına ve savaşa girmek istememesine rağmen, özellikle Almanya savaştaki cepheyi genişletmek ve jeopolitik konumundan yararlanabilmek için Osmanlı devletine ihtiyaç duymuştur.
Avrupalı devletler olarak nitelendirdiğimiz İtilaf grubu ise Osmanlı devletinin topraklarını paylaşmak niyetinde olduğu için kendi bloklarında savaşa dâhil etmek istemişlerdir. Gergin devam eden uluslararası diplomasi dönemin Avusturya Macaristan veliahdının bir ziyarette Sırp Milliyetçisi bir vatandaş tarafından öldürülmesiyle fitilleri ateşlemiş ve savaşın görünen sebebi olarak başlamasına neden olmuştur.
1914-1918 yılları arasında gerçekleşen savaşta Dünya tarihine yön veren birçok devlet yıkılmış ya da parçalanmıştır. Bunun yanı sıra 4 yıl boyunca devam eden savaş çok sayıda devletin yönetim şeklini değiştirmiştir. Savaş başında ve sonunda hem maddi hem de manevi zarar uğrayan birçok devlet egemenliklerini korumak için çeşitli anlaşmalar yapmış, savaştan doğan her türlü zararı en hafif şekilde atlatmaya çalışmıştır. Birinci dünya savaşı devletleri ikiye ayrılmaktadır.
İttifak devletleri (Bağlaşma Devletleri)
Almanya
Avusturya Macaristan
Osmanlı
Bulgaristan
İtalya
İtilaf Devletleri (Anlaşma Devletleri)
İngiltere
Fransa
Çarlık Rusya
Sırbistan
Belçika
Portekiz
Japonya
Gibi devletlerin yanı sıra savaşın durumuna göre taraf değiştirip itilaf grubuna dâhil olan İtalya ve yine savaşın başlarında tarafsız durumda olan ABD katılmıştır. Anlaşma devletlerinin bloğunda savaşa dâhil olan ABD dönemin şartlarında dünya üzerindeki büyük güçlerden biri olarak bilinmekteydi.
Savaşa girmesiyle hem savaşın mevcut seyrinin değişmesine hem de hızlanmasına neden olmuştur. Savaşta itilaf devletlerinin kendi içinde yaptığı ve Osmanlı devletini de büyük ölçüde ilgilendiren bazı gizli anlaşmalar da mevcuttur. Bu gizli antlaşmalardan bazıları şu şekildedir; Mac Mahon Antlaşması, skyes picot Antlaşması, Saint Jean de Maurienne antlaşmalarıdır.
Gizli antlaşmalar ittifak grubunda yer alan devletleri paylaşmak ya da sömürge haline getirmek için hazırlanmış belgelerdir. Dünya savaşının devam ettiği 4 sene boyunca itilaf bloğuna karşı savunma, saldırı ve yardım cepheleri açılmıştır. Açılan cephelerin bir kısmı saldırı amaçlıyken bir kısmı da itilaf grubuna karşı müdafaa amaçlıdır. Ayrıca itilaf grubunun sömürgelerine giden yollara hâkim olmak ve hem askeri hem de ekonomik desteği kesebilmek adına yardım cepheleri de açılmıştır.
Dünya Savaşı Cepheleri
Taarruz Cepheleri: Kanal ve Kafkasya Cephesi
Savunma Cepheleri: Çanakkale, ırak, Suriye-Filistin, Hicaz Yemen Cephesi
İttifak Yardım cepheleri: Romanya, Galiçya, Makedonya Cephesi
Dünya savaşı Sonuçları
Savaşın tüm coğrafya da gerek siyasi gerek ekonomik gerekse toplumsal birçok yıkıcı sonucu doğmuştur. Asya ve Avrupa kıtaları üzerinde yer alan birçok devletin sınırları, yönetimleri ve egemenlikleri değişmiştir. Özellikle Çarlık Rusya yıkılmış, içerisinden bağımsız devletler ortaya çıkmış, Avusturya Macaristan parçalanmış ve yeni ülkeler kurulmuştur. Osmanlı devleti yıkılma sürecine girmiştir. Savaşta yenilen ittifak devletleri şartları oldukça ağır olan antlaşmalar imzalamak zorunda kalmıştır.
