İstishâb
İstishâb ne demek diye merak edenlerin dini açıdan pek çok kaynakta bu sözcükle karşılaştıklarına eminiz. Keza Maliki mezhebinde çok sık kullanılan bir sözcük olmakla beraber anlam açısından da oldukça değerlidir. İstishab nedir sorusunun yanıtı geçmiş bir süreçte söz konusu olan bir durumun değiştiğine yönelik bir kanıt yoksa o durumun halen daha varlığını sürdürdüğüdür.
Aslında günümüzde de İstishâb kelimesini sembolize eden pek çok farklı görüşle karşı karşıya kalabiliyoruz.
- Bir kişinin suçu ispat edilene kadar o kişi suçsuzdur
- Kazanılmış olan tüm haklar korunur
- Kesinliği söz konusu olan bir şey şüphe ile çürütülemez
Gündelik hayatımızda bile İstishâb ilkesine dayalı olarak pek çok uygulama yapıldığına şahit olabiliriz. Her ne kadar çok eskilerden kalma bir kavram olsa da insan yaşamının temelinde var olmaya devam etmiştir. Bir yakınınızın durduk yere ortadan kaybolduğunu hayal edin. Aradan yıllar geçmesine rağmen dönmese bile ölüm haberi alınmadığı müddetçe ölümü onaylanmaz. Dolayısıyla satın almış olduğu mülkler koruma altında tutulur, mirasçılar tarafından hak edilemez ve aynı zamanda kişinin tüm özlük hakları da olduğu gibi bekletilir.
İşte bu durum tam anlamıyla İstishâb ile açıklanır. Kaybolan kişinin mevcut durumu kaybolmadan önce sağ idi ve sonrasında öldüğüne dair herhangi bir kanıta rastlanmadı. Öldüğüne ilişkin bir delilin olmamasından dolayı da halen daha mevcut durumun korunduğu, yani sağ olduğuna hükmedilir.
Derinlemesine incelendiğinde ise birkaç farklı İstishâb türü ile karşılaşmak mümkündür. Ayrıca İstishâb çeşitleri birbirinden bağımsız bazı dinamiklere sahiptir.
- Beraet-i Zimmet Aslıdır
Günümüzde çok sık gündeme gelen ve hukuk temellerinde yer alan ‘’herkes suçu ispat edilene kadar suçsuzdur’’ ifadesidir.
- Eşyada ve Malda Asıl Olan Mübahtır
Allah(c.c) tarafından haram kılındığı bilinmeyen her şey yine O’nun nimetlerinden birisi olarak sayılır. Haram olduğuna ilişkin delil yoksa mübahtır.
- Şek ile Yakîn Zâil Olmaz
Geçmişte ya da bir süreç boyunca bir durumun varlığı kesin ise yokluğuna dair kanıt olmadığı müddetçe onun varlığına hükmedilir. Şüphe hiçbir zaman gerçek olanı, kesin bilineni ve mevcut durumu değiştirmeye yeterli değildir.