İkta Sistemi
Bir bireye tahsis edilen arazi veya arazi geliri anlamına gelir. Bu iktaların sahipleri, padişahın güvenilir askerleriydi. 2 tür ikta vardır. Büyük İktalar ve Küçük İktalar. Büyük ikta sahipleri, bazı idari sorumlulukları da olan eyalet valileriydi. Öte yandan, küçük İkta sahipleri, idari sorumluluğu olmayan küçük asker sahipleriydi.
İkta Selçuklu zamanında maaş için toprağa söylenen addı. Devletin önemli yerlerinde bulunan asker ve memurlar, hizmetleri için ikta toprakları emanet edilirdi. Devlet bu sayede hem topraklardan vergi topluyor hem de memurlarının, askerlerinin maaşlarını ödüyordu. Ayrıca ikta toprağı alanların orduya asker yetiştirmesi gerekiyordu. Orduya da düzenli ve güçlü kişilerin katılımı sağlanmış oluyordu. Devlet görevi tamamlandığında topraklar devlet kontrolüne geri veriliyordu ve yeni atanan kişilere teslim ediliyordu. İkta toprakları babadan oğula veya diğer evlatlara miras olarak bırakılamıyordu.
İkta Sistemi Ne Gibi Özelliklere Sahipti
İkta sitemi, öncelikle bazı İslam ülkelerinde denenmiş sonrasında gelenekleşmiştir.
Türklerde bu sistemi deneyen ilk devlet Selçukludur. En meşhur vezirlerden biri olan Nizamülülk getirmiştir.
İkta’nın kökeni Arapçadan gelmiştir. Kesmek manası taşır, vergi kesmek olarak çevrilebilir.
İkta verilen askere memura verilen isim ise muktadır.
Muktalar her ne kadar güvenilir olsalar da kadılar onları kontrol ederdi.
İkta sistemi sayesinde Osmanlı İmparatorluğu tımar sistemine de geçiş yapmaya başlamıştır.
İkta bir nevi ödüldü, yeni bir padişah başa geçtiğinde veya savaştan başarı ile ayrıldığında verilirdi.
Selçuklu bu sistemi ilk denediğinde toprakların boyutunu önemsemezdi, çok geniş alanlar bile verilirdi. Anadolu Selçuklu ve Osmanlı İmparatorluğu ise bunu bir risk olarak gördü ve küçük toprakları vermeye başladı.
Bu topraklar devletindir, kesinlikle başkasına devredilmez, satılamaz, memurların görevi bitince hak sahipliği de sona erer.
İkta olarak verilen topraklarda güvenlik sağlanır, üretimin sürekliliği amaçlanırdı. Bunları 3 sene süresince yerine getiremeyen mektular toprakları kaybederdi.
İkta Sistemi Siyasi Olarak Neyi Amaçlardı?
Sistemi uygulayan padişahların otoritesi artmaya başlamıştır.
Devlete ek yük gelmemiştir, askere – memura para vermeden hem üretim yapılmış hem de asker yetiştirilmiştir. Böylece ordunun gücü de artmıştır.
İkta Sistemi Ne Gibi Faydalar Sağlamıştır?
- İkta sisteminin en büyük faydalarından biri de tımar sisteminin oluşmasına zemin hazırlamıştır.
- Ekonomik ve askeri açıdan kuvvet sağlamıştır.
- Ülkenin hemen her köşesindeki insanlara ulaşılmıştır.
- Topraklar boş kalmamış, düzenli olarak üretim sağlanmıştır.
- Asker yetiştirme işi için ek ücret ödenmemiş, memur maaşları için de kaynak ayırmaya gerek kalmamıştır.
- Göç ederek hayatını sürdüren Türkmenler bu sayede yerleşik yaşama adım atmıştır.
