Hz. Muhammed vefatından sonra Hz. Ömer döneminde devlet kurumu ortaya çıkmıştır. İslam devleti anlayışının temellerinin atıldığı bu dönemde Hz. Ömer halifelik görevini yerine getirmekteydi. H.13-23/M.634-644 yılları arasında halifelik yapan Hz. Ömer pek çok yenilik yaparak devlet oluşum sürecini hızlandırmıştır.
Hz. Muhammed’in vefatından sonra başlayan dört halife döneminin ilk halifesi olan Hz. Ebubekir, toplumda düzeni sağlamış ve yalancı peygamber olaylarına son vermiştir. Hz. Ebubekir döneminden sonra ise Hz. Ömer halifelik görevine gelerek daha çok yenilikler yapmış ve devletin temellerini bu yeniliklerle atmıştır. Hz. Ömer’in halifelik yaptığı bu dönemde İslamiyet giderek artmış ve toplum arasındaki huzur da en yüksek seviyeye ulaşmıştır.
Hz. Ömer döneminde yapılan yenilikler ise şu şekilde sıralanmaktadır;
- Beytül mal kurulmuştur. Beytül mal devlet hazinesi demektir. Bu kurumda kamuya ait olan mallar da muhafaza edilmiştir. Devletin tüm borçları bu kurum tarafından karşılanmıştır.
- İdari açıdan çok sayıda bölgenin fethi sağlanmıştır.
- Adalet sistemine çok önem veren Hz. Ömer, şehirlere ilk kadı tayinini gerçekleştirerek bu vazifeyi valilere tayin etmiştir. Temyiz mahkemeleri kuraraktan kadı ve valilerin denetlenmesini sağlamıştır.
- Takvim konusunda da yenilikler yapan Hz. Ömer, herkesin ortak kararı ile takvim başlangıcını hicret olarak kabul etmiştir.
- İslam dünyasındaki ilk kadastro işlemini tarıma elverişli arazi ölçüm görevini Osman b. Hunneyf ve Huzeyfe b. El- Yeman’a vererek yapmıştır. Elli milyon elverişli arazı tarım arazı olarak kabul edilmiş, devlete kazandırılmıştır.
- Tarıma elverişli topraklar üzerinde çok fazla duran Hz. Ömer, gayrimüslimleri de unutmamış ve cizye vergisi ile onlara da hakkını vermiştir. Bu vergi sayesinde eski toprağını tekrar kullanmak isteyen gayrimüslimler vergilerini ödeyerek hak talep edebiliyorlardı.
- Uşur vergisini oluşturan Hz. Ömer bu sayede haksız rekabetinde önüne geçmeyi başarmıştır.
- Şehircilik düzenini İslamiyet’e kazandıran Hz. Ömer, halkı şehirleşmeye ve şehirler kurmaya teşvik etmiştir. Şehirlerdeki ana caddelerin 24 metre, küçük caddelerin 18 metre ve sokakların ise 4 metre olmasını belirleyen Hz. Ömer, bu şekilde de şehir planlamasını ilk kez İslamiyet’te ortaya çıkartmıştır.
- Askerlik konusunda da düzeni ele alan Hz. Ömer, sıralı askerlik ile savaştan gelenleri dinlendirerek, askerleri iki gruba ayırmıştır.
- Askeri ve mali işlerle ilgilenen divanlar oluşturulmuştur.
- İlk adli teşkilatın temelleri atılmıştır.
- İkta sistemi kurulmuştur.
- Posta teşkilatı kurulmuştur.
- Sınır boylarının korunması için ordugâh adı verile sınır şehirleri kurulmuştur.
- Kimsesi çocukların eğitim ve bakım masrafları için gerekli tedbirler alınmıştır.
- Okullar kurulmuş ve öğretmenlere maaş bağlanmıştır.
- Kıyas esasları gerek görüldüğünde uygulanmıştır.
- Vakıf hukuku düzeni oluşturulmuştur.
- Ticari amaçlı kullanılan atlar için zekât alınmıştır.
- Miras pay etme işlemleri çok daha adil bir şekilde gerçekleştirilmiştir.
- İmam ve müezzinler maaşa bağlanmıştır.
- Hiciv olarak şiir yazan şairler cezalandırılmıştır.