Hücre yapısının dış ortamla arasındaki sınır çizgisi olan zar yapısına hücre zarı denir.
Hücre yapısının dış ortamla arasındaki sınır çizgisi olan zar yapısına hücre zarı denir. Hücre zarı hem iç canlı organizmayı cansız organizmalardan ayırır hem de diğer hücrelerle ayrılmasını sağlar. Ki aynı zamanda kontrollü bir biçimde alışverişi sağlayan faktör zar yapısıdır.
Hücre zarı canlı bir yapıya sahip olduğundan ve özellikleri bakımından bazı niteliklere sahip olduğundan avantajlar sağlar. Örneğin saydamdır ve bu sayede dışarıdan gözlemlenmesi mümkündür. Mikroskop ile bakıldığında hücre içinin görünmesini engellemez. Ki seçici geçirgenlik denilen bir yapısı vardır. Bu form sayesinde hücrenin ihtiyacı olan maddelerin hücre zarını aşarak hücreye ulaşmasını mümkün kılar. Bazılarını ise içeriye almaz.
Hücre Zarının Görevleri Neler?
Hücre zarının görevleri arasında pek çok farklı etkenden söz edilebilir. Özellikle hücrenin yapısal formunu belirleyen en önemli kıstastır.
- Hücrenin iç yapısının sabit kalmasını ve dolayısıyla dağılmamasını sağlamak.
- Hücrenin şeklini belirlemek ve bu formu korumak.
- Hücreyi dış ortamdan gelecek faktörlerden korumak.
- Diğer hücrelerle olan iletişimi ve etkileşimi sağlamak.
- Seçici geçirgen yapısı gereğince ihtiyaç olan maddeleri hücreye kabul etmek, diğerlerine karşı duvar oluşturmak.
- Mikroorganizma, besin ve enzimleri belirleyici reseptörlere sahip olmak.
- Glikolipit ve Glikoprotein yapısıyla özgün bir hücre kimliğine sahip olmasını sağlamak.
- Glikoprotein yapısıyla diğer hücrelerle etkileşime geçmek.
Hücre Zarının Yapısal Özellikleri
Hücre zarının yapısı çok temel bazı özelliklere sahiptir. Zaten işlevsel olarak görevlerini yerine getirebilmesini de bu yapısal özellikler sağlamaktadır.
- Fosfolipitten oluşan genel yapısı iki tabakaya sahiptir.
- Bu yapı esnek ve seçici geçirgen olarak tanımlanan yarı geçirgen bir yüzeye sahiptir.
- Ayrıca hücre zarı son derece incedir.
- Fosfolipit yapı sıvı formdadır ve akıcı bir biçimde hareketlidir.
- Seçici geçirgen özelliği sayesinde hücrenin ihtiyacı olan maddelere, enzimlere, besinlere, mikroorganizmalara geçiş izni verir.
- Bu geçirgenlik yapısını sağlayan porlar hücre zarının hemen üzerindedir.
Hücre Zarında Farklılaşmadan Kaynaklı Yapılar
Hücre zarının farklılaşması ile oluşan bazı yapıları ele aldığımızda da farklı sonuçlar ortaya çıkabiliyor.
- Mikrovillus
Villus olarak da anılan bu yapılar hücre duvarından dışarıya doğru çıkan parmak şeklindeki yapılardır. Ki bu parmak şeklindeki villus yapılarının üzerinde daha ufak yapılar görüldüğünde de mikrovillus olarak adlandırılır. Buna neden olan faktör hücre zarının sitoplazma ile birleşerek dışarıya doğru oluşturduğu bu hücresel şekildir. Görüldüğü noktalar ise bağırsak epitelidir. Burada görevleri besin enzimlerini emmek olan hücrelerde sıklıkla görülebilir.
- Yalancı Ayak
Hücre zarının çoğu zaman bir akyuvarda ya da bir amipte besin bulmak için yaptığı uzantılardır. Aynı zamanda cıvık mantar için de bu uzantılara rastlanabilir. Amaç yer değiştirebilmek ve besin enzimini bulabilmektir.
- Sil
Sil aslında memelilerde yaygın bir biçimde görülen bir hücre yapısıdır. Tek hücreli canlılarda olabildiği gibi çok hücreli canlılarda da gözlemlenebilir. Solunum yolunda iç yüzeyde ciddi bir yer kaplayan sil aynı zamanda paramesyumun suyun içerisindeki hareketinin en önemli dayanağıdır.
- Kamçı
Sil ile benzer bir forma sahip olmasının yanında daha uzun ve kıvrımlı bir yapısı vardır. En net örneği memelilerin sperm hareketleridir. Hücre yapısında bir veya iki tane olması normaldir. Dalgaya benzeyen bir dizi harekete sahiptir.
- Pinositoz Cebi
Hayvansal hücrelerde görülen bu yapı aslında hücre zarının kısa süreli olarak çöküntüye uğramasıdır. Hücre zarının üzerindeki porlar bazı besinlerin geçişi için uygundur. Fakat zarı geçemeyecek kadar büyük ve yoğun sıvı besinlerde zar çöküntüye uğrayabilir. Buna pinositoz cebi denir.
- Mesozom
Bakterilerin solunum enzimlerinde bulunan, mitokondriyi sağlayan kıvrımlarına mesozom ismi verilir.