Takvim kullanımı insanlık tarihi boyunca pek çok farklı düzenle gözlemlenebiliyor. Örneğin Miladi takvim halen daha kullanmakta olduğumuz, global olarak kabul edilmiş olan takvimdir. Bunun dışında Hicri takvim, Rumi takvim gibi yine 12 ayı betimleyen farklı takvimler bulunabiliyor.
En basit örnekle Miladi takvim Hz. İsa’nın doğumuyla şekillenmiş bir takvim iken Hicri takvim ise Mekke’den Medine’ye göçün başlamasıyla şekillenmiştir. Buna istinaden Miladi takvimde 1 Ocak, Hicri takvimde 1 Muharrem’dir.
Nasıl ki Miladi takvimin ilk ayı Ocak, son ayı ise Aralık olarak görünüyorsa Hicri takvimde de ilk ay Muharrem’dir ve son ay Zilhicce olarak görünür. Hicri takvimde aylar ise aynı zamanda kameri aylar olarak tanımlanır. Modern takvimlerle direkt olarak uyumludur ve 12 aydan oluşur. Hicri aylar şu şekilde sıralanmaktadır.
- Muharrem
- Safer,
- Rebî’ül-evvel,
- Rebî’ül-âhir,
- Cemâziyel evvel,
- Cemâziyel âhir,
- Receb,
- Şâban,
- Ramazan,
- Şevval,
- Zilka’de,
- Zilhicce.
Miladi takvimin başlangıcı 0 olarak kabul edilen ve Hz. İsa’nın doğumuna tekabül eden zamandır. Tarih 16 Temmuz 622’yi gösterdiğinde ise son peygamber Hz. Muhammed(sav)’in Mekke’den başlayan ve Medine’ye giden göçü başlamıştır. İşte Hicri takvimin başlangıcı bu zamana denk gelmektedir.
Hicret ile başlatılmış olan kameri aylar günümüzde de kullanılan Hicri takvime sebep olmuştur. Hicri takvimde 12 ay tıpkı Miladi takvimde olduğu gibi hesaplanarak oluşturulmuştur. Zira kameri aylar direkt olarak ayın dünyamız etrafındaki hareketlerinden pay biçilerek oluştuğundan Miladi takvim ile birebir örtüşmektedir.
Her ne kadar Miladi takvimi kullanıyor olsak da İslam dininde ibadetler Hicri takvime göre yapılır. Her sene Miladi takvimde farklı dönemlerde Ramazan ayını kucakladığımız aşikâr. Fakat her defasında Hicri takvimde Ramazan ayı içerisinde oruç tuttuğumuzu vurgulamak gerekiyor.
Hicri Aylar ve Özellikleri
Hicri aylar Muharrem ayı ile başlayarak aslında 1 Muharrem’in yılbaşı kabul edilmesiyle devam ediyor. 29 ve 30 çeken 12 aydan oluşan Hicri takvimde insanlığın ihtiyaç duyduğu pek çok gereksinim de göz önüne alınmış. Örneğin Recep, Şaban ve Ramazan ayları üç aylar olarak mübarek kabul ediliyor. Hepsinin kendisine özgü ibadetleri var. Tabii ki Ramazan-ı şerifi burada ayrıca vurgulamak gerekiyor.
Yine Haram ay tamamıyla cahiliye dönemine özgü bir süreci tetiklemiştir. Çünkü Arap toplumunda İslam öncesi yaşanan sürece cahiliye dönemi denmektedir. Bu dönem savaşlarla, dökülen kanlarla ve insanların birbirlerine ettiği zulümlerle oldukça geniş bir yer kaplıyor. Cahiliye döneminde insanların hac ibadetini rahatlıkla yerine getirmesi için haram kılınmış ay vardır. İşte bu ay haram ay olarak bilinir ve tüm savaşlar durur. Kimse kimseye saldırmaz, öldürmez ve insanlar rahatlıkla hacca gidebilir.
Haram ay kalıbını 4 farklı ay için de söylemek mümkündür. Hatta şöyle bir ayrım yapmak daha doğru olacaktır.
- Olağan Aylar
- safer,
- rebîülevvel,
- rebîülâhir,
- cemâziyelevvel,
- cemâziyelâhir,
- şâban,
- ramazan,
- şevval
- Haram Aylar
- zilkade,
- zilhicce,
- muharrem,
- receb
Eşhürün i’tiyâdiyye olarak tanımlanan olağan aylar 8 tanedir. Savaşın kesinlikle haram kılındığı Eşhürün Erbaatün Hurum ayları ise 4 tanedir. Üstelik haram aylar peşi sıra dizili bir 3 aylık süreci kapsayabiliyor. Serd olarak adlandırılan bu kavram 11.ay olan Zilkade, 12.ay olan Zilhicce ve 1.ay olan Muharrem ayı boyunca savaşmayı yasaklıyor ve hac ibadeti de bu süreçte gerçekleştiriliyor. Yalnızca Receb ayının serd yani sıralı olmadığını, ferd olarak anıldığını ve 7.aya tekabül ettiğini hatırlatalım.
Hicri Takvim ile Miladi Takvim Arasındaki Fark Nedir?
Hicri takvim ile miladi takvimin farklarını şöyle sıralayabiliriz.
- Gün Sayısı
Miladi takvim hepimizin bildiği gibi 365 gündür. Hatta 365 gün 6 saat kabul edilir ki bu artık 6 saatler her 4 yılda bir toplanarak 28 gün çeken Şubat ayına 29.gün olarak ilave edilir. Fakat Hicri takvimde ayın yörüngesini 29,5 günde tamamlamasından kaynaklı olarak bir ay 29, diğer ay 30 gün olarak kabul edilerek 354 gün sayılır. Miladi takvim ile Hicri takvim arasında oluşan bu 11 günlük fark sürekli olarak Kameri aylarda öne çekilmeye sebep olur.
- Yılbaşı
Miladi takvimde yılbaşı 1 Ocak iken Hicri takvimde yılbaşı 1 Muharrem’dir.
- Tarih Farklılıkları
Her ne kadar ikisi de 12 aylık takvim sistemi olsa da her yıl oluşan bu 11 günlük eksiklik Hicri takvimin öne çekilmesi anlamına gelmektedir. Bu yüzdendir ki aktif olarak kullandığımız miladi takvime göre her sene farklı tarihlerde Ramazan ayını bekleriz. Kurban bayramı, berat kandili ya da diğer tüm İslami günler de aynı şekilde her yıl miladi takvimde farklı bir güne denk gelir.
Hicri Ayların İsim Anlamları
- Muharrem
Hicri aylar içerisinde ilk aydır. Aynı zamanda muharrem ayı ilk haram ay olarak kabul edilir.
- Safer
Sararmak anlamına gelen Safer sözcüğünün yan anlamlarında da boş olmak durumu görünüyor.
- Rebî-ül evvel
Denk geldiği döneme bakıldığında ilkbaharın başlangıcında olduğunu görebilirsiniz. İşte bu bolluğa işaret eder. Bereketin sembolüdür.
- Rebî-ül ahir
Bahar ayının son bulmasıyla beraber girilen aydır.
- Cemaziyel-evvel
Hem soğuk hem de kurak anlamında kullanılan bir kelimedir.
- Cemaziyel ahir
Anlamına baktığımızda geçmiş tanımıyla karşılaşıyoruz. Ayrıca son mazi olarak da bazı kaynaklarda geçmektedir.
- Receb
Heybetli ve azametli anlamları vardır. Mübarek üç ayların başlangıcı olması dışında aynı zamanda cennette de bu isimde bir ırmak olduğu bilinir.
- Şaban
Üç ayların ikincisi olan şaban ayı fasıla ve aralık anlamlarıyla sözlüklerde yer buluyor.
- Ramazan
Üç ayların sonuncusu ve en bereketlisi ramazan ayıdır. Ramazan anlam olarak yanmak demektir. Bu anlam tövbe ederek Allah(c.c) rızasını kazanmak için oruç tutanların günahlarının yanacağını sembolize eder.
- Şevval
Şevval ayı havanın en sıcak halidir. Ki Arap toplumunda son derece fazla kullanılan dişi develerin kızgınlık ve üreme dönemleri de bu aya denk gelir. Aynı sebepten mütevellit dişi develerin süt oranı ciddi manada düşer.
- Zilkade
Mahsul toplama ve özellikle de hurmaların olgunlaşmasını ifade eden bir aydır. Cahiliye devrinde daha çok yatkındır. Haram aylardan birisidir.
- Zilhicce
Hac ibadetinin yapıldığı ay Zilhicce ayıdır. Anlam olarak bu yüzden önemli bir aydır ve Haram aylardan birisidir.