Haber kipleri, günlük konuşmalarda sıklıkla kullandığımız ama Türkçe dersindeki terim anlamını bilmediğimi bu bildirme kiplerini, örnek cümlelerle size aktaracağız.
Haber kipi tanımı
Haber, bildirme hatta zaman kipi bile diyebiliriz. Çünkü bu kipler zaman hakkında bizlere bilgi verir. Yükleme bakara yapılmış olan bir olayın hangi zaman diliminde gerçekleştiğini ve gerçekleşmediğini biliriz. Türkçe derslerinde gördüğümüzde haber kipleri aşağıdaki gibidir.
Kaç Çeşit Haber Kipi Vardır?
Haber kipleri 5 başlık altında incelenebilir. Her bildirme kipinin ekleri değişiklik göstermektedir. Bütün kiplerin ne tür ek aldıklarını sizlerle paylaşacağız.
- Geniş zaman
- Şimdiki zaman
- Gelecek zaman
- Di’li geçmiş zaman
- Miş’li geçmiş zaman
Geniş Zaman
Geniş zaman, diğer türler gibi sabit bir zamanı kapsamaz. Genelde sonunda r ekini görürüz. Bunlar; er, ar, ır, ir, ur, ür olarak bilinir. Bir işin sürekli olduğunu bildiren haber kipidir.
Gitmek fiilini ele alalım, giderim, burada normalde geniş zaman r ekiyle belirlenir ama kelimenin yapısına göre ünlü harfle birleştirilir. Burada er kullanılmıştır.
Birinci kişi: Giderim gideriz
İkinci kişi: Gidersin gidersiniz
Üçüncü kişi: Gider giderler
Her gün yatmadan önce mutlaka dişimi fırçalarım.
Salih mükemmel şoför, her daim zamanında gelir.
Şimdiki Zaman
Adından anlaşılacağı gibi yapılan işin şu anda gerçekleştiğini bize anlatır. Bir kişiye cevap verirken aynı zamanda iş de yapılmaktadır. Şimdi zaman bildirim kipinde yor eki kullanılmaktadır. Bazı istisnalar da vardır. ”-mekte, -makta, – mede, -mada” gibi kelimeler de şimdi zaman manasına gelebilir. Örneklerle olayı açıklayalım.
Birinci kişi: Gidiyorum gidiyoruz
İkinci kişi: Gidiyorsun gidiyorsunuz
Üçüncü kişi: Gidiyor gidiyorlar
Ne yapıyorsun hayatım? Yemeği hazırlıyorum.
Ananemler bize gelecekler evin önünde bekliyoruz.
Gelecek Zaman
Gelecek zamanla ilgili haber kipimiz henüz gerçekleşmemiş, ilerleyen zamanlarda gerçekleşecek olan zamanı bildirir. Ecek ve acak gibi ekler kullanılarak oluşturulan kiplerdir.
Birinci kişi: Gideceğim gideceğiz
İkinci kişi: Gideceksin Gideceksiniz
Üçüncü kişi: Gidecek Gidecekler
Projemi bir haftaya bitireceğim.
Ağustos ayının ortasında Didim’e gidecekler.
Di’li Geçmiş Zaman
Buradaki haber kipi, gerçekleşmiş bir olayın sonradan anlatılmasıdır. Yani olay önceden olmuş bitmiştir, başkası ya da kişinin kendisi tarafından anlatılıyordur. ”-dı, -di, -du, -dü, – yı, -ti, -tu, -tü” ekleriyle bilinirler.
Birinci kişi: gittim gittik
İkinci kişi: Gittin gittiniz
Üçüncü kişi: Gitti gittiler
10 katlı apartmanının boyasını dün bitirdiler.
Rüzgârdan her yere yaprak dolmuş, evvelsi gün temizledik.
Projeyi bu şekilde ilerletmemi Şule Hanım söyledi.
Miş’li Geçmiş Zaman
Bu haber kipinde de olay önceden olup bitmiştir. Sanki olayı başka birinden öğrenmişiz de biz aktarıyormuşuz gibi bir anlatım hakimdir.
Birinci kişi: gitmişim gitmişiz
İkinci kişi: Gitmişsin gitmişsiniz
Üçüncü kişi: Gitmiş gitmişler
10. sınıf öğrencileri geçtiğimiz pazartesi müzeyi gezmişler.
Okullar arası basketbol turnuvasına katılmışsınız.