Dönüşlü fiiller edilgenlere çok farklıdır. Edilgende işin kimin tarafından yapıldığı bilinmez. Dönüşlü fiillerde kişi işi yapar ve ondan da etkilenir. Hem yapıp hem etkilendiğinden dönüşlü ismi verilmiştir. –l ve –n eklerini gördüğünüz zaman orada dönüşlü ya da edilgen olma ihtimali var demektir.
Burada özne, yani olayı gerçekleştiren şahıs ile olaydan etkilenen kişi aynıdır. Eğer karşınıza çıkan sorularda özellikle dönüşlü tabiri yoksa o zaman etken fiil saymak gerekmektedir.
Dönüşlü Fiil Özellikleri
- Cümlede adı geçen kişi olayı yapar ve ondan kendisi etkilenir.
- Burada fiilleri incelemek gerekir, eğer fiiller –l ya da –n ekip aldıysa dönüşlü özelliği aranır.
- Edilgen ile arasındaki yegane fark öznenin gizli olmamasıdır.
- Kendin pişir kendin ye gibi bir durum vardır, kendi çalar kendi oynar da diyebiliriz.
- Edilgen ve dönüşlüde benzer ekler kullanıldığı için çok fazla karmaşa oluyor özneye bakara olayı çözebilirsiniz.
Edilgen Çatı ve Dönüşlü Fiillerin Örneklerle Karşılaştırılması
- Adamın çevresi birdenbire sarıldı. (Edilgendir, kimin tarafından sarıldığı bilinmemektedir.)
- Fatma 10 senedir rastlamadığı kardeşini görünce hemen sarıldı. (Özne bellidir, sarılma olayını yapan da etkilenen de kendisidir, dönüşlü fiildir.)
- İş adamının konuşmalar aylarca dinlendi. (Edilgen çatılı, dinleyen belli değil.)
- İş çıkışı o kadar yorgundu ki hemen koltuğu oturup dinlendi. (Oturan da dinlenen de aynı kişi, özne de belli.)
- 3 senedir inşaatı süre müze sonunda açıldı. (Edilgendir, müzeyi kimin açtığı belli değildir.)
- Kalabalık ortamlarda çok çekingen dururdu ama bir süre sonra açıldı. (Dönüşlü fiildir, işi yapan da etkilenen de kendisidir)
- 30 Ağustos Zafer Bayramı için bütün her yer süslendi. (Süsleyenler belli değil, edilgendir.)
- Ekmek almaya bile gitse süslenir. (Süslenme işini yapan da etkilenen de kendisi.)
- Bankaya gelen zırhlı araçla 2 çuval para bankaya koyuldu. (Edilgen)
- Bu işi o kadar çok istiyordu ki vakit kaybetmeden işe koyuldu. (Dönüşlü fiil)
- Kırışık gömlekler her gün itinayla ütüleniyor. (Edilgen)
- kadar kötü günler gördü ama hepsine katlandı. (Dönüşlü fiil)
Dönüşlü Fiillere Örnekler ve Açıklama
- Sude babasına büyük bir hevesle sarıldı. (Suda, babasına sarılma eylemini kendisi gerçekleştiriyor, sarıldığı için aynı olaydan da etkileniyor)
- İş değiştireceği için bütün eşyalarını hazırladı. (Eşyalar kendisi tarafından hazırlandı. )
- Siyah kıyafeti giyinmiş, çok da yakışmış. (Giyinme eylemini gerçekleştiren ve etkilenen aynı kişi)
- Saklambaç oynarken 2 kapaklı dolabın içine saklandı. (dolaba giren de etkilenen de aynı çocuk)
- Abim işten geldiğinde o kadar yorgundu ki hemen yatağa uzandı. (Yapan ve etkilenen kişi abi)
Ünlü ile biten fillerin ardından genelde –n eki konur.
- Akşamları dışarı çıkmadan mutlaka süslenir.
- Denizden geldikten hemen sonra yıkandı.
Ünsüz ile biten fiillerde ıl, -il, -ul, -ül, -ın, -in, -un, -ün bu ekler kullanılabilir.
- Telefonlar görüştükten sonra aşırı sevindi. Sevmek fiiline in eki gelmiştir.
- İş hayatından iyi yerlere gelebilmek için İngilizce kursuna yazılmış. Yazmak fiiline –ıl takısı gelmiştir.
Dönüşlü Fiillerin Kullanımı
Dönüşlü ve edilgen çatılı fiillerde aynı ek kullanıldığı için sorularda karıştırmamaya dikkat edin. Yukarıda da bahsettiğimiz gibi, tek ayrım birinde işi yapan nettir diğerinde gizlidir. Bazı sorular yönelterek edilgen mi dönüşlü mü bulabilirsiniz.
Bulaşıklar itinayla yıkandı.
Bulaşıklar kimin tarafından itinayla yıkandı? Sorunun cevabı var mı? Yok, o yüzden bu edilgen çatılıdır.
Ahmet yıkandı.
Yıkanan kim? Ahmet, özne belli mi? Evet, o zaman dönüşlü fiildir.
Mehmet, bayram zamanı eve gelen herkese göründü.
Kim göründü? Mehmet, işi yapan da etkilenen de kendisi.
Uzun bir süre sonra kafede görüldü.
Kim görüldü? Belli değil, o yüzden edilgendir.
Yukarıdakilerin haricinde –len, -lan gibi ekler de dönüşlü fiil manası katabilir.
Ahmet Amca çok yaşlandı.
En iyi arkadaşım sonunda evlendi.
Babası çok hastalandı.
