Biyoçeşitlilik
Biyoçeşitlilik canlıların farklılaştığı evrimsel süreçlerin neticesinde ortaya çıkan skaladır. Özellikle dünyamıza bakıldığında dönemsel olarak gerçekleşen jeolojik zamanlar çeşitli biyoçeşitlilikler yaratmıştır. Bunu etkileyen çok sayıda faktör bulunduğunu ise söylemek gerekiyor. Fiziksel etkenler, biyolojik etkenler ve tabii ki paleocoğrafya belirleyici olmuştur.
Geçmişe gittiğimizde ve zaman baremini 251 milyon kadar aşağıya çektiğimizde Mezozoik dönemi görüyoruz. Bu canlılarda çeşitliliğin saptandığı ikinci jeolojik zaman olarak ön plana çıkıyor. Örneğin bir felaket sonucu yok olmuş olsalar da dinozorlar Mezozoik döneminin bir parçasıydı. Tıpkı diğer memeliler gibi.
Sonrasında ise Tersiyer dönemi başlamıştır. Bu üçüncü jeolojik zaman olarak tanımlanan süreç Mastadonlar için son derece uygundu. Mastadonlar mamutlardır ve günümüzden 65 milyon yıl kadar öncesine inildiğinde yaşadıkları görülebiliyor. Mamutların yok oluşları ise dördüncü jeolojik zamana yani Kuaterner’e dayanıyor.
Kuaterner dönemi günümüz zamanından 1,8 milyon yıl kadar öncesinde başlıyor ve aslında ilk insansı yaşam formları bu döneme tekabül ediyor. Tüm bu süreç dahilinde de fiziksel, biyolojik ve paleocoğrafya etkenlerinin bir araya gelmesiyle biyoçeşitlilik günümüz formuna erişiyor.
Biyoçeşitliliği Etkileyen Fiziksel Etmenler
Fiziksel faktörler aslında biyoçeşitlilik açısından en önemli kriterler arasındadır. Çünkü dünyada var olan kıtalara yayılımdan yoğunluğa kadar pek çok parametrenin buna bağlı olduğu gözlemlenmiştir.
- İklim Koşulları
Esen rüzgardan nem oranına, sıcaklığın yüksekliğinden ne kadar yağış aldığına kadar pek çok iklim koşulu yaşamı belirleyen dengeler arasındadır. Tabii ki iklim koşulları arasında biyoçeşitliliğe en çok etki eden fiziksel etmen sıcaklık ve yağış olmuştur.
- Karaların ve Denizlerin Konumları
Karaların ve suların dağılımı canlı formlar için yaşam alanı bulma açısından önemli bir etmendir. Biyoçeşitlilik tüm türleri kapsadığı için sınırların belirlenmesinde de önemli bir etkiye sahip olmuştur. Kıyılar karada yaşayan canlılar için sınır olmuş, aynı zamanda denizde yaşayanlar için de aşılmaması gereken nokta olarak algılanmıştır. Üstelik kıyı şeritleri gerekli iklim koşulları ile hem suda hem de karada yaşayan canlılar için ideal yaşam alanları anlamına gelmiştir.
- Toprak
Elbette ki fiziksel etmenlerden bahsederken es geçemeyeceğimiz en önemli kriterlerden birisi toprak oluyor. Bitki yaşamını ele aldığımızda toprağın türü ve niteliği yaşamı belirleyen kritik bir faktördür. Örneğin killi topraklar su dolaşımına izin vermezken, kumlu topraklar suyu sızdırır. Bitkilerin tüm besin ve minerali su aracılığıyla aldığını varsayarsak bu bitki yaşamı için en mühim unsura dönüşebiliyor.
Biyoçeşitliliği Etkileyen Biyolojik Etmenler
Biyoçeşitlilik için biyolojik faktörleri iki ana gruba ayırmak mümkündür. Bu insanlar ve diğer canlılar olarak gözlemlenir.
- İnsanlar
Dördüncü jeolojik zamana tekabül eden ve ortalama 1,8 milyon yıl kadar öncesinde gözlemlenen ilk insan türleri günümüze kadar gelmeyi başarmıştır. Günümüze ulaşmasının yanı sıra biyoçeşitliliğin en önemli halkası haline gelmiştir. Çünkü tüm dünyada baskın ırk ve tür olması bunu sağlamıştır. Kuaterner döneminden bu yana çok kısa bir süre olarak benimsenebilecek yaklaşık iki milyon yılda dünyada hakimiyet kurmuş bir canlı türüne dönüşmüştür.
- Diğer Canlılar
Diğer canlılar arasına bitkileri ve hayvanları ilk sıraya koymak tabii ki mümkün. Ki tüm canlılar arasında da biyoçeşitliliği etkileyen ve yönlendiren ciddi bir etkileşim ağı bulunmaktadır. Buna bir kuşun bitki tohumunu farklı bir noktaya taşıması örnek gösterilebilir. Yine bazı hayvanların yedikleri bitkiler azalıyorken, hiç yenmeyen bitkilerin çoğalması bir bakıma biyoçeşitlilik için önemli bir biyolojik etmendir.
Biyoçeşitliliği Etkileyen Paleocoğrafya
Paleocoğrafya değişimleri canlı yaşamının en derinden etkileyen kıstaslar arasında yer alır.
- Kıta Hareketleri
Günümüzde birbirinden ayrılmış kıtalar görüyor olsak bile 250 milyon yıl önce Pangea isimli tek bir kıta olduğu bilinmektedir. Zamanla kıtaların jeolojik hareketlenmelerle birbirinden koparak ayrıldığı ve dolayısıyla canlılar arası etkileşimin buna bağlı olarak etkilendiği söylenebilir.
- İklimsel Değişiklikler
İklimin değişiyor olması buna bağlı bazı özelliklerin kazanımı, karşıt bir nitelik oluşumunu tetiklemiştir. Çok yağış alan bir bölgede suya karşı hassasiyeti farklılaşmış canlılar görülebilir. Daha sıcak iklimlerde biyoçeşitlilik buradaki sıcaklık dengesine göre gelişir. Aynı durumu daha soğuk, daha rüzgarlı, daha nemli iklimler için de söylemek mümkündür. Dolayısıyla iklimsel değişiklikler direkt olarak biyoçeşitliliği paleocoğrafya açısından etkileyen en önemli etmenler arasında sayılabilir.