Açık İleti ve Örtük İleti
Dil kullanım şekline göre cümlelerde farklı anlamlara sahip olabilir. Dilin kullanımı cümlede anlatılmak istenilen konu amacına uygun olmalıdır. Sanatsal kaygı taşıyan anlatımlarda dil betimlemelerle dolu ve süslüdür. Fakat makale gibi yazılarda oldukça açık bir dil kullanılarak, anlatılmak istenilen doğrudan okuyucuya aktarılmalıdır. Konuya bağlı olarak yazılarda açık ileti ya da örtük ileti kullanılmaktadır.
Örtük İleti Nedir ve Nerelerde Kullanılır?
Dolaylı anlatımlarla kullanılan iletilere örtük ileti denilmektedir. Bu iletinin kullanımında anlatılmak istenen izleyicinin, dinleyicinin, okurların gözünden kaçabilir. Açık ileti altına gizlenen iletiler olarak örtük iletiyi tanımlamak mümkündür. Genellik estetik kaygı güdülerek yazılan metinlerde ve sanatsal yazınlarda örtük ileti tercih edilmektedir. Bu ileti şeklinde mesaj verme kaygısı yoktur. Söylenmek istenen doğrudan iletilmez. Okur, yazı içerisinde yer alan mesajı kendisi anlamalıdır. Mesaj kaygısı olmayan bu metinlerde amaç söylenenin çok daha güzel bir şekilde ifade edilmesi, estetik görünmesidir. Bu yüzden örtük iletiye daha çok şiirler yazımlarda rastlarız.
Örtük iletiye örnek verecek olursak, Ahmet Haşim’in Merdiven isimli şiiri bu ileti şekline en iyi örnek olacaktır. Yazar, bu şiirinde ölümü konu edinmiştir fakat mısralarında ölümle ilgili bir kelimeye rastlayamayız. Okur burada yazarın iletmek istediği konuyu kendisi anlamalıdır. Merdiven ile ölümü betimleyen yazar, merdivenin sonu geldiğinde insanların ölümle karşılaşacağını anlatmak istemiştir. Burada merdiven ölümün görevini üstlenmiş ve süslü bir anlatım ile okuyucuya örtük ileti şeklinde aktarılmaya çalışılmıştır. Sürekli olarak imgelere yer verilen bu tarz yazılar örtük ileti kategorisine girer.
Açık ile Nedir ve Nerelerde Kullanılır?
Örtülü iletinin tam tersi bir şekilde karşımıza çıkan açık iletide, anlatılmak istenen doğrudan okuyucuya geçmelidir. Bir metni okuduğunda herkes aynı anlamı çıkartmalıdır. Genellikle açık ileti barındıran yazılar makaleler ve denemelerdir. Bu tarz metinlerde estetik kaygısı olmadığı için süslü anlatımdan uzak durulur. Üslup olabildiğince sade ve anlaşılır olmak zorundadır. Sözcükler mecaz anlamdan uzak, esas anlamı ile kullanılır. Yazar, anlatmak istediğini gayet açık bir dille karşı tarafa geçirmelidir. Açık iletilerde yazar mesaj verme ve anlaşılma kaygısı ile eserlerini ortaya çıkarır. Açık iletiye genellikle emir cümlelerini örnek verebiliriz. ‘’ Şu kitabı tekrar oku.’’ Cümlesinde anlatılmak istenen nettir. Sadece emir cümleleri değil, soru cümleleri ile de açık ileti oluşturulabilir. ‘’ En sevdiğin kitap yazarı kim?’’ burada da sorulmak istenen nettir ve cevap soruya uygun bir şekilde verilir.
Açık iletiye örnek bir metin verecek olursak;
‘’ Esma hızlı bir şekilde üstünü değiştirerek, evden çıktı. Okula geç kalmamak için merdivenleri ikişer ikişer indi. Sokağa çıktığında ise çoktan servisi kaçırmıştı. Koşarak otobüs durağına gitti ve ilk gelen otobüse bindi.’’ Bu metinde tüm kelimeler mecazdan uzak, ilk anlamı ile kullanılmıştır. Bu da açık bir şekilde anlatılmak istenenin ifade edildiğini, açık iletinin kullanıldığını gösterir.
